Trong lịch sử nghiên cứu các vấn đề về sông hồ Hà Nội, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan với hệ thống sông, hồ Hà Nội, nhưng phần lớn chỉ là các công trình nghiên cứu đơn ngành, hoặc các công trình chỉnh trị cho từng khu vực (sông Đáy, sông Nhuệ,...), chưa có một công trình nào về sông - hồ - đầm Hà Nội mang tâm tổng hợp, khái quát, phục vụ việc tra cứu thông tin cần thiết cho những nhu cầu sử dụng khác nhau. Mặt khác, có những vấn đề hết sức bức thiết đối với xã hội vẫn chưa có câu trả lời một cách thuyết phục, ví dụ như những hạn chế của hệ thống đê sông Hồng là gì? Hà Nội nên phát triển ưu tiên các trung tâm đô thị vê hướng nào, trên vùng đất nào, vì sao?; vấn đề khôi phục đoạn sông Đáy từ đập Phùng đến Ba Thá; vấn đề làm sạch nước sông Tô Lịch và hồ Tây; vị trí đích thực cửa sông Tô Lịch ở đâu, địa danh Hà Nội thực ra ẩn ý gì,...
Nhận thức được tầm quan trọng của việc tìm hiểu về sông hồ Hà Nội, PGS. TS. Đặng Văn Bào, GS. TS. Đào Đình Bắc, PGS.TS. Nguyễn Hiệu, TS. Đặng Kinh Bắc cùng các cộng sự đã điều tra khảo sát bổ sung, biên tập và xây dựng hệ thống bản đồ để biên soạn cuốn sách "Sông hồ Hà Nội".
Cuốn sách thuộc Dự án Tủ sách Thăng Long ngàn năm văn hiến, nội dung thể hiện những nét tổng quan về sông hồ ở Hà Nội, phân tích một cách hợp lý về các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình hình thành và phát triển của hệ thống sông hồ Hà Nội; mô tả hệ thống sông suối thành phố Hà Nội (bao gồm các hệ thống sông Hồng, sông Nhuệ - Đáy, sông Tô Lịch và hệ thống sông Câu), các hồ và đâm (bao gồm các hồ và đâm ở các quận nội thành và các huyện thị ngoại thành Hà Nội). Đồng thời phân tích những biến động của hệ thống sông hồ Hà Nội trong quá khứ và hiện tại; đê xuất định hướng sử dụng hợp lý các hồ nước và sông ngòi Hà Nội. Qua đó phác họa một bức tranh khá đa dạng, phong phú về sông hồ Hà Nội, về quá trình hình thành và phát triển của hệ thống sông hồ dưới sự tác động của các yếu tố tự nhiên và xã hội và góp phần làm sáng tỏ lịch sử phát triển vùng đất Hà Nội, đặc biệt là các dấu ấn minh chứng về sự biến đổi lòng sông và các ho nước trong mối liên quan với quá trình khai thác, sử dụng và quản lý lãnh thổ thủ đô Hà Nội. Đây cũng là một trong những cơ sở khoa học quan trọng cho công tác quy hoạch sử dụng hợp lý tài nguyên đất, nước, phòng tránh thiên tai liên quan tới ngập lụt và sụt sập tại các nền đất yếu trên địa bàn Thủ đô.
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung cuốn sách gồm 5 chương
- Chương 1. Tổng quan về sông hồ Hà Nội
- Chương 2. Các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình hình thành và phát triển hệ thống sông, hồ Hà Nội
- Chương 3. Sông, suối Hà Nội
- Chương 4. Hồ và đầm Hà Nội
- Chương 5. Biến động lòng sông và những dòng sông cổ của Hà Nội
Cuốn sách "Sông hồ Hà Nội" được biên soạn bởi tập thể tác giả là những người có trình độ và kinh nghiệm trong nghiên cứu theo hướng địa lý lịch sử môi trường nên có độ tin cậy và hàm lượng khoa học cao. Đây là công trình có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao, góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu, định hướng sử dụng, khai thác và quản lý tài nguyên cũng như quy hoạch sông hồ Hà Nội và cơ sở hạ tầng có liên quan.
| MỤC LỤC | |
| Lời giới thiệu | 5 |
| Lời nói đâu | 7 |
| Các chữ viết tắt | 10 |
Chương 1 TỔNG QUAN VỀ SÔNG HỒ HÀ NỘI | |
| I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ SÔNG, HỒ | 11 |
| 1. Một số khái niệm cơ bản | 11 |
| 2. Sự biến đổi của lòng sông và hình thành hồ móng ngựa | 17 |
| II. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI SÔNG,HỒ THÀNH PHỐ HÀ NỘI | 20 |
| 1. Các nghiên cứu về điều kiện tự nhiên | 21 |
| 2. Các nghiên cứu về điều kiện kinh tế - xã hội | 27 |
| III. MỘT SỐ VẤN ĐỀ TỒN TẠI TRONG NGHIÊN CỨU HỆ THỐNG SÔNG, HỒ Ở HÀ NỘI | 28 |
| IV. KHÁI QUÁT HỆ THỐNG SÔNG, HỒ HÀ NỘI | 30 |
| 1. Hệ thống sông suối | 31 |
| 2. Hệ thống hồ, đầm | 34 |
Chương 2 CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG SÔNG, HỒ HÀ NỘI | |
| I. VÍ TRÍ ĐỊA LÝ | 41 |
| II. CẤU TRÚC ĐỊA CHẤT - KIẾN TẠO | 44 |
| 1. Đặc điểm thạch học | 44 |
| 2. Kiến tạo và hệ thống đứt gãy | 54 |
| III. ĐỊA HÌNH | 56 |
| IV. ĐIỀU KIỆN KHÍ HẬU | 63 |
| 1. Đặc trưng cổ khí hậu | 63 |
| 2. Điều kiện khí hậu hiện đại | 66 |
| V. CÁC HOẠT ĐỘNG KINH TẾ - XÃ HỘI ẢNH HƯỞNG TỚI SÔNG, HỒ HÀ NỘI | 72 |
| 1. Tăng trưởng kinh tế chung thành phố Hà Nội | 72 |
| 2. Quá trình đô thị hoá gia tăng sức ép lên diện tích hồ, ao của thành phố | 75 |
| 3. Cơ sở hạ tầng được nâng cấp, cải thiện môi trường nước sông, hồ | 81 |
| 4. Biến động địa giới hành chính thành phố Hà Nội | 85 |
| 5. Một số quy hoạch phát triển Thủ đô Hà Nội | 90 |
| 6. Hoạt động xây dựng đê điều và công trình thủy lợi | 97 |
Chương 3 SÔNG, SUỐI HÀ NỘI | |
| I. CÁC SÔNG, SUỐI THUỘC DÒNG CHẢY CHÍNH CỦA SÔNG HỒNG | 104 |
| II. CÁC SÔNG THUỘC LƯU Vực SÔNG NHUỆ - SÔNG ĐÁY | 127 |
| III. CÁC SÔNG NỘI THÀNH HÀ NỘI | 141 |
| IV. CÁC SÔNG THUỘC HỆ THỐNG SÔNG CẦU | 155 |
Chương 4 HỒ VÀ ĐẦM HÀ NỘI | |
| I. HỒ Ở NỘI THÀNH HÀ NỘI | 173 |
| 1. Khái quát chung về hồ ở nội thành Hà Nội | 173 |
| 2. Một số hồ chính ở nội thành Hà Nội | 186 |
| II. HỒ Ở NGOẠI THÀNH HÀ NỘI | 219 |
| 1. Khái quát về hồ ở ngoại thành Hà Nội | 219 |
| 2. Một số hồ chính ở ngoại thành Hà Nội | 225 |
Chương 5 BIẾN ĐỘNG LÒNG SÔNG VÀ NHỮNG DÒNG SÔNG CỔ CỦA HÀ NỘI | |
| I. BIẾN ĐỘNG LÒNG SÔNG TRONG LỊCH SỬ VÀ HỆ THỐNG SÔNG CỔ | 247 |
| 1. Giới thiệu chung | 247 |
| 2. Khái quát chung về nghiên cứu biến động lòng sông và sông cổ ở Hà Nội | 259 |
| 3. Một số lòng sông cổ thành phố Hà Nội và phụ cận | 275 |
| II. BIẾN ĐỔI LÒNG SÔNG THỜI GIAN GẦN ĐÂY | 290 |
| III. MỘT SỐ Ý NGHĨA CỦA NGHIÊN CỨU BIẾN ĐỘNG LÒNG SÔNG | 294 |
| 1. Nghiên cứu biến động lòng sông cho quy hoạch phát triển đô thị và luận giải các vùng đất được chọn làm kinh đô | 294 |
| 2. Nghiên cứu biến động lòng sông trong mối liên hệ với vị trí định cư và các di chỉ khảo cổ | 301 |
| 3. Nghiên cứu biến động lòng sông cho phòng tránh các thiên tai liên quan | 306 |
| Thay lời kết | 315 |
| Phụ lục: Thống kê các hồ chính trên địa bàn thành phố Hà Nội (năm 2015) | 319 |
| Tài liệu tham khảo | 342 |
